Ağaç sorguları
Ağaçlarda kendimizi görebiliriz. Sınırsız şekillerde dallar her göz için farklı kesişir. Akla basit gelen bir dizi genetik kuralın sonucu olarak bu ağaçlar bizi farklı düşlere koyar.
İnsan kendi kader ağacını gerçek bir ağaçta gözlemleyebilir. Hayat içinde bir ağaç gibi ilerlemenin neye benzediğini düşünür.
Her dal bir sorudur. Bir ağaçsan, hayat boyu doğaya soru sorarsın: O dal mı yoksa bu mu? Yıllarca sürecek bir cevap için. Belki de ağaçlar bilge olur zamanla. "Bilge ağaç" kulağa tanıdık.
Hayata soru sorarsan bilge olabilirsin. Neden öyle hissettim? Konuşmak nedir? Neden yaptım? Neden yaptılar? Bir sonraki adımım ne olsa?
Bazen cevabı da sen verirsin. Düşündeki ağacı budarsın aklından geçen bir kritere göre. Kalan, kriterine uyan cevaptır.
Ama çoğunlukla cevap seni bulur. Farklı hayat öğeleri bir araya gelir, sana büyük bir duygu yaşatır. O duygu bir cevaptır. Sonra yeni bir soru belirir içinde.
Olay ve olasılık
Olasılıklar henüz gerçekleşmemiş olaylardır. Bir olasılığı pek çok alt dalıyla birlikte aklımızda canlandırabilirsek, onu yüksek olasılık sayarız ama yanılabiliriz.
Bazı olasılıklar güçlü görünür ve pek çok olayı açıklar. Olay açıklamada en verimli olasılık en az karmaşık olanıdır. Karmaşık olasılıklar güçlü olayları açıklar.
Şimdi biraz keşfedelim. Nehirleri düşün. Yağış rejimleri sorularını nehir formunda toprağa yöneltir. Akış gür ve yerçekimi güçlüyse nehrin gidiş yolu da nettir: doğruca aşağı. Bu netlik yoksa, kırılımlar ortaya çıkar. Farklı olasılıkların cevap olup olamayacağı sınanır.
Sonsuz bir çağlayanı düşün. Cevapların niteliği çeşitli fotosentetik bitkilerce zenginleştirilmiştir. Sonsuz gürlükteki sorular karmaşık cevaplara elverir.
Güneş enerjisini düşün. Portakal kabuğu üstündeki mikrobiyolojiyi andıran canlılığı düşün. Sağanak ve süreğen enerji yağmuru ve zamandaki bolluğun ne cevaplar ortaya çıkardığına bak. Bazı cevapların ihtiyaç duyduğu narin önkoşulları değerlendir.
Hayat, güneş sisteminin yerküreye yönelttiği büyük bir sorunun andaki cevabıdır. Yerküre maruz kaldığı sorunun üslubunu gözönünde bulundurur ve bazen kestirme ve estetik duran cevaplar önerir. Kutup ışıkları, gök gürlemeleri böyledir. Merak ve ilham uyandırır; artık başka nitelikte, daha da karmaşık cevaplar düşlenir olur.
İnsan duygusu ve bedeni pek çok soruya verilen pek çok cevabın toplamda vücut buluşudur. İnsan, olasılıkları yaratır, kümeler, adlandırır ve takip eder. Medeniyet ve teknoloji olasılıklar bahçesinde yapılan ekme biçmedir, tarımdır. Soru sorar, cevap buluruz; fayda sezdiğimizde erken davranırız, sormayı ve okumayı bırakırız. Cevaplarımızı plastik etiketlere basarız, yalancı bir özgüven inşa eder, derinliksiz cevaplar üstünde bina yapar, uçak uçururuz. Kumar oynarız.
Şimdi biraz duralım. Korkularını düşün. Senliğini koruma altında tutan zihnî manyetosfer ve onun hoş kuzey ışıkları. Bundan kurtulmanın içinde kaybol. Bazı karmaşık hallerine elveren narin önkoşulların ortadan kalkışını korkusuzca izle.
Hazırcevaplardan kurtul. Olasılıklarını kendi eline al. Sürekli tanıklık et.
Erken cevap vermekten kaç. Büyük soruyu kendi dallarına yönelt. Mantıksız ve sayılamaz yeni dallar dene. Bir ağaç kadar ol ve soru sor. Cevapları tanı. Oku.